Małachowski Mikołaj h. Nałęcz (1519–1575), dworzanin, instygator i sekretarz królewski, kasztelan spicymirski. Ur. 1519 w dziedziczonej przez rodziców wsi Małachowice w Łęczyckiem. Był synem Jana i Róży Truskawskiej. Prawdopodobnie zamierzał początkowo wstąpić do stanu duchownego; w r. 1548 otrzymał prezentę na probostwo w Modlnie, sąsiadującej z Małachowicami. W r. 1552 został przyjęty w poczet dworzan Zygmunta Augusta, od r. 1554 był instygatorem, od r. 1565 – sekretarzem królewskim. Na sejmie lubelskim 1569 r. został wyznaczony przez króla do lustracji dóbr królewskich na Rusi i Wołyniu. W czasie bezkrólewia po śmierci Zygmunta Augusta wziął udział w zwołanym przez prymasa Jakuba Uchańskiego zjeździe w Kole (15 X 1572), który zamienił się w konfederację prowincji wielkopolskiej. Wszedł wówczas jako jej przedstawiciel do sądu kapturowego dla woj. łęczyckiego. Obecny na zjeździe konwokacyjnym w Warszawie (styczeń 1573) podpisał protestację grupy posłów przeciw nadzwyczajnej władzy prymasa, został wybrany na członka komisji mającej przygotować korekture praw oraz złożył swój podpis pod konfederacją «de religione». Prawdopodobnie podczas sejmu koronacyjnego Henryka Walezego otrzymał kasztelanię spicymirską (1574). W marcu 1575 był obecny na sejmiku sieradzkim i podpisał jego uchwałę regulującą działalność sądów ultimae instantiae dla tej ziemi.
Z zamieszczonego w Złotej Księdze (t. XIII) spisu dóbr M-ego wynika, iż posiadał on części wsi Małachowic i Modlnej w pow. łęczyckim oraz Bąkowej Góry, Remby, Kalinek, Zbytkowic, Będzinka, Mojkowic, Moszczenicy, Moszczeńskiej Woli, Brzozy, Rękoraja i Sierosławia w ziemi sieradzkiej. Wykaz ten zawiera najprawdopodobniej zarówno posiadłości dziedziczne, jak i nabyte później oraz trzymane okresowo (np. tytułem zastawu). M. miał nadto część Krzeszowa w pow. łęczyckim i jakieś dobra w woj. bełskim (poza częścią królewszczyzny Dachnów, na wykup której otrzymał konsens Stanisław Ostroróg, kaszt. międzyrzecki, starosta zamechowski w r. 1565), z których w r. 1568 spławił dużą ilość zboża (być może wniesione w posagu przez drugą żonę Zofię Herburtównę, córkę Jana, kasztelana bełskiego). W r. 1569, w czasie pełnienia obowiązków lustratora na Wołyniu, wydzierżawił od władyki łuckiego Iwana (Jona) Krasińskiego wsie Wodziradz, Podberezie, Teraki i Siadmeraki. M. zmarł 17 IV 1575 w Małachowicach, został pochowany w kościele w Modlnie. Był żonaty dwukrotnie: z pierwszego małżeństwa z Elżbietą Lubiatowską miał troje dzieci: Piotra, Stefana i Małgorzatę; ze związku z Zofią Herburtówną miał syna Marcina, dziadka Jana, podkanclerzego kor. i biskupa krakowskiego (zob.), oraz córki Krystynę i Annę.
W 1. poł. XVI w. żył Mikołaj Małachowski, stryj M-ego, podstarości i stolnik łęczycki. On też był prawdopodobnie posłem łęczyckim na sejm krakowski w r. 1553. Żył jeszcze w r. 1556.

Kolankowski L., Posłowie sejmów Zygmunta Augusta, „Reform. w Pol.” R. 5: 1928 (stolnik łęczycki); Uruski; Żychliński; – Budka W., Kto podpisał konfederację warszawską?, „Reform. w Pol.” R. 1: 1921; Gruszecki S., Walka o władzę w Rzeczypospolitej po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów, W. 1969; Kobierzycki J., Przyczynki do dziejów ziemi sieradzkiej, W. (1915) I 21; Płaza S., Próby reform ustrojowych w czasie pierwszego bezkrólewia, Kr. 1969 s. 71; – Materiały do historii stosunków kulturalnych w XVI w., Oprac. S. Tomkowicz, Kr. 1915; Matricularum summ., V 3083, 3981, 4505, 4532, 6843, 6942, 7411, 7427, 7647 (stolnik łęczycki), 9547, 10200, 10201, 10332; Regestra thelonci aquatici Wladislaviensis saeculi XVI, Wyd. S. Kutrzeba i F. Duda, Kr. 1915; Vol. leg., II 785; Zbiór pamiętników do dziejów polskich, Wyd. W. S. Broel-Plater, W. 1858 III 37–40; Źródła Dziej., t. XIII – Wielkopolska, II 62.
Halina Kowalska